Prof. dr hab. Krystyna Bednarska-Ruszaj urodziła się i wychowała w Bieczu. Była zasłużonym nauczycielem akademickim w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, wybitnym badaczem historii książek i bibliotek, profesorem nauk humanistycznych i wychowawcą kilku pokoleń polskich bibliologów i bibliotekoznawców.

Krystyna Maria Bednarska przyszła na świat 14 października 1945 roku w Bieczu. Była jedynym dzieckiem Henryka Bednarskiego (1914-1983) – referendarza, pracownika Dyrekcji Okręgowych Kolei Państwowych w Pelplinie i Kazimiery z domu Paulińskiej (1909-1989), głównej księgowej banku w Poznaniu. Rodzice poznali się w czasie II wojny światowej. Henryk i jego przodkowie byli bieczanami, natomiast Kazimiera została przesiedlona do Libuszy. Krystyna dzieciństwo spędziła w naszym mieście, gdzie uczęszczała do Szkoły Podstawowej nr 2.  Dała się poznać jako zdolna i sumienna uczennica. Udzielała się m.in. w teatrzyku szkolnym, który prowadziła pani Jadwiga Sarama. Pobierała też lekcje gry na fortepianie. Następnie, w latach 1959-1963 kontynuowała naukę w tutejszym Liceum Ogólnokształcącym. Kochała Biecz, była z nim mocno związana. Tak po latach wspominała rodzinne miasto i czas edukacji w książce „50 lat Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Wyspiańskiego w Bieczu”: „Biecz. Małe miasteczko a wielkie. Wielkie jak Polska. Jak świat. Bo było Polską, bo było całym światem dla człowieka, który się tam urodził i wychował. Dla młodego człowieka. W tym grodzie, już nie-grodzie upływało moje dzieciństwo „sielskie, anielskie” i moja młodość „górna i durna”. Tu w latach 1959 do 1963 chodziłam do Liceum Ogólnokształcącego bez numeru, bo było tylko jedno, ale za to istniejące od 1945 roku. To były lata względnej ciszy. Już po przewrocie gomułkowskim (1956), a jeszcze przed odwrotem gomułkowskim (1970). Co wokół nas się działo? Jak odnajdywaliśmy się w tym kalejdoskopie ludzi i zdarzeń?”

Krystyna Bednarska należała do licealnego zespołu muzycznego prowadzonego przez pana Leona Balwierza, w którym grała na fortepianie. W zespole występowali również jej koledzy: Wacław Chrząszcz (kontrabas), Roman Kabaj (gitara), Ryszard Kosiba (perkusja) i Ewa Kasperska (śpiew). Wykonywali m.in. „Rumbę Tico-Tico”, „Most na rzece Kwai” i „Reminiscencję”. Z sentymentem i dużym szacunkiem wspominała swoich nauczycieli. Znaczący wpływ na jej późniejszą drogę zawodową miała prof. Maria Cygal, polonistka i germanistka. Uzyskując u niej ocenę bardzo dobrą nie należało martwić się o przyszłość. Dzięki niezwykle wymagającej prof. Izabeli Forczek polubiła rosyjską literaturę. Doceniała również prof. Mariana Chrostowskiego, geografa, który przekazując wiedzę potrafił rozbudzić emocje i wyobraźnię u uczniów. Z kolei matematyczce, prof. Helenie Ołpińskiej zawdzięczała zrozumienie tego przedmiotu, choć sama nazywała się „antytalentem matematycznym”.

Po zdaniu egzaminu dojrzałości w 1963 roku, Krystyna Bednarska podjęła studia polonistyczne na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Była członkiem Zrzeszenia Studentów Polskich i pełniła m.in. funkcję kierownika w Radzie Uniwersyteckiego Klubu Studenckiego „Piast”. Pracowała także w Studenckiej Spółdzielni „Żaczek”. Tytuł magistra filologii polskiej uzyskała 24 czerwca 1968 roku po obronie pracy z literatury staropolskiej pt. „Ideał rycerza – świętego w poezji staropolskiej”. Jej promotorem był prof. dr hab. Stanisław Grzeszczuk, który stanowił dla niej wzór opiekuna naukowego, uważała go za swojego mentora. To dzięki niemu rozpoczęła wnikliwe badania nad bibliologicznymi aspektami literatury i kultury literackiej. Całe późniejsze życie zawodowe i naukowe związała z Uniwersytetem Jagiellońskim – macierzystą uczelnią i Krakowem. Do Biecza powracała w wakacje odwiedzając rodziców. W czasie studiów, w 1964 roku ukończyła również eksternistycznie Państwową Szkołę Muzyczną w Krakowie.

Jej pierwsze zawodowe zetknięcie z biblioteką miało miejsce w latach 1968-1973, kiedy to pracowała w Bibliotece Jagiellońskiej. Najpierw jako młodszy bibliotekarz w Oddziale Katalogów, a następnie w Oddziale Prac Naukowo-Dydaktycznych i Wydawniczych. Oprócz zajęć bibliotekarskich, jej specjalnością okazały się prace redaktorskie i korektorskie. Przygotowywała m.in. materiały do „Bibliografii pisarzy polskich w źródłach XVI-XVII wieku”, a także współpracowała przy redagowaniu „Biuletynu Biblioteki Jagiellońskiej” i katalogów wystaw. Był to czas, w którym poznała tajniki i uroki dawnej książki, a inkunabuły i stare druki stały się podstawą jej późniejszych zainteresowań naukowych.

15 września 1971 roku Krystyna Bednarska wyszła za mąż za dwa lata młodszego Adama Ruszaja, inżyniera, późniejszego prof. dr hab., wykładowcy Politechniki Krakowskiej i Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Sączu, obecnie dziekana Wydziału Nauk Inżynieryjnych Akademii Nauk Stosowanych w Nowym Sączu. Ich ślub cywilny odbył się w Urzędzie Stanu Cywilnego w Krakowie, a kościelny w Kolegiacie pw. św. Anny. Małżeństwo doczekało się syna Przemysława.

Na przełomie 1973 i 1974 roku przy Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego utworzono kierunek Bibliotekoznawstwo i Informacja Naukowa. Krystyna Bednarska-Ruszaj otrzymała tam stanowisko asystenta rozpoczynając tym samym długoletnią pracę nauczyciela akademickiego. Prowadziła ćwiczenia z bibliografii, które obejmowały m.in. zagadnienia metodologii bibliologii, źródła do badań i niektóre metody oraz problemy bibliograficzne w teorii i praktyce. Przeszła typową drogą kariery akademickiej zostając w kolejnych latach starszym asystentem, adiunktem i adiunktem z habilitacją. 16 czerwca 1980 roku uzyskała w Instytucie Filologii Polskiej UJ stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie przedłożonej rozprawy doktorskiej pt. „Książka, literatura, czytelnictwo na łamach „Monitora” (1765-1785)” oraz po złożeniu odpowiednich egzaminów. Pracę tę napisała ponownie pod kierunkiem prof. dr hab. Stanisława Grzeszczuka. Natomiast 10 grudnia 1991 roku na podstawie ogólnego dorobku naukowego i przedstawionej rozprawy habilitacyjnej pt. „Od Homera do Jana Jakuba Rousseau. W kręgu lektur profesorów krakowskich okresu Oświecenia” uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowo-Technicznej. Kolokwium habilitacyjne zostało przeprowadzone przez Radę Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego, a recenzentami w przewodzie habilitacyjnym byli: prof. dr hab. Elżbieta Aleksandrowska, prof. dr hab. Stanisław Grzeszczuk i prof. dr hab. Andrzej Cieński.

W latach 1973-2007 Krystyna Bednarska-Ruszaj była nauczycielem akademickim w Zakładzie, następnie w Katedrze, a jeszcze później w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej pasją i zamiłowaniem stała się dydaktyka akademicka. Zawsze marzyła o sali pełnej studentów i byciu wykładowcą. Prowadziła wszystkie typy uniwersyteckich zajęć dydaktycznych: ćwiczenia, wykłady, proseminaria, a także seminaria magisterskie i licencjackie zarówno na studiach stacjonarnych, jak i zaocznych. Była przyjacielem studentów i chciała przekazać im jak największą wiedzę. Wspominając swoich bieckich nauczycieli, pisała: „Czcigodni Profesorowie! Cząstka Was jest we mnie, tak jak wierzę, że cząstka mnie jest w moich uczniach. Oby tak było!” Jej praca była wysoko oceniana od strony merytorycznej i metodycznej przez studentów w anonimowych ankietach. Podobne zdanie mieli jej przełożeni oraz wizytatorzy ministerialnego Zespołu Dydaktyczno-Wychowawczego Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Jako samodzielny pracownik naukowy prowadziła wykłady: „Biblioteka i książka w procesie komunikacji społecznej” i „Teoria i historia kultury”. Wraz z Marią Kocójową i Wandą Pindlową opracowała skrypt „Podstawy bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Wybór tekstów” (Kraków, 1980 i 1982). Dla potrzeb studentów wydała również wraz z Marią Kocójową „Poradnik metodyczny do nauki przedmiotu Proseminarium bibliotekoznawstwa i informacji naukowej” (Kraków, 1981).

Od 1981 do 1996 roku pełniła funkcję kierownika Studiów Podyplomowych Bibliotekoznawstwa, a od 1996 do 1999 roku była zastępcą dyrektora Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ. Natomiast w latach 1996-2002 kierowała Zakładem Książki i jej Funkcji w Komunikowaniu Społecznym w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ. Była również przedstawicielem Rady powyższego Instytutu (2005-2006).

Wypromowała 65 magistrów, 22 licencjatów i 2 doktorów. Szczególnym źródłem satysfakcji był doktorat pochodzącej z rodzinnego Biecza Beaty Janik, jej studentki i magistrantki, uzyskany w 2002 roku na podstawie pracy pt. „Księgozbiór ojców franciszkanów-reformatów w Bieczu i jego funkcja społeczna (do końca XVIII w.).” Prof. Krystyna Bednarska-Ruszaj debiutowała artykułem „Michał Hieronim Juszyński – bibliograf i bibliofil. Próba uporządkowania problemów” („Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1976, nr 1/2). Łącznie opublikowała około 70 tytułów prac naukowych, w tym 5 książek, 9 wydawnictw zwartych i 7 publikacji zagranicznych. W czasopiśmie „Studia o książce” redagowała w latach 1984-1993 stałą rubrykę „Z teorii i metodologii księgoznawstwa i dyscyplin pokrewnych”. Głównymi obszarami jej działalności naukowej były dzieje kultury książki epoki Oświecenia, teoria i metodologia nauki o książce, bibliotece i informacji naukowej oraz teoria i historia bibliografii. W badaniach i publikacjach istotne miejsce odgrywały oczywiście obok Krakowa również Wilno i Wrocław. Opisywała m.in. „Czytelnictwo wileńskich profesorów literatury w okresie Oświecenia”, przedstawiała „Literaturę staropolską w lekturach profesorów krakowskich i wileńskich okresu Oświecenia”, komentowała krąg lektur Joachima Lelewela. Z Wrocławiem współpracowała przez lata, a wszystko zaczęło się od kilkumiesięcznego stażu naukowego w drugiej połowie lat 70-tych, który odbyła w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego. Jego głównym celem były studia w Ossolineum nad oświeceniową kulturą książki. Następnie z tym miastem wiązała ją praca przy rozprawie doktorskiej, aż wreszcie odbyła wspomniany wcześniej przewód habilitacyjny, a później profesorski.

Podejmowała również tematykę niemiecką i powiązań polsko-niemieckich na polu książki i kultury. W latach 90-tych odbyła owocne podróże naukowe do Niemiec (Bochum, Wolfenbüttel, Heidelberg, Brema, Marburg), a także do Wielkiej Brytanii, Litwy i Bułgarii. Znała doskonale język niemiecki i angielski. Jednym z cenniejszych odkryć stał się istotny dla historii Polski zespół rękopisów Ludwiga Häussera, znaleziony w Bibliotece Uniwersyteckiej w Heidelbergu. Na podstawie listów hrabiego Jana Potockiego znajdujących się w Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel opisała w języku niemieckim jego pobyt w tej bibliotece. Promocja polskiej nauki przez Krystynę Bednarską-Ruszaj za granicą była nie do przecenienia, a skrupulatne badania stawały się nierzadko pionierskimi. Po raz pierwszy w polskim piśmiennictwie księgoznawczym uchwyciła obraz bibliotek wyłaniający się z twórczości fabularnej pisarzy od oświecenia aż po czasy teraźniejsze.  

Krystyna Bednarska-Ruszaj założyła „Towarzystwo Badań nad Wiekiem Osiemnastym”, należała do krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego, Związku Nauczycielstwa Polskiego, a od 1981 roku do NSZZ „Solidarność”. W latach 70-tych pełniła funkcję Inspektora społecznego przy Sądzie Powiatowym w Krakowie. W latach 1997-1999 wchodziła w skład Zespołu ds. Specjalności Humanistycznych przy Ministerstwie Edukacji Narodowej. Pracowała w jury Konkursu Wiedzy o Krakowie. Uczestniczyła w Komisji Bibliograficznej przy Bibliotece Zamku Królewskiego w Warszawie oraz w posiedzeniach Pracowni Historii Literatury Okresu Oświecenia Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Była członkiem Grupy Doradczej ds. Budowy Biblioteki Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Dwukrotnie kierowała projektami badawczymi Komitetu Badań Naukowych: „Opisy bibliotek w polskich utworach literackich” (1996-1998) i „Biblioteki i książki w pamiętnikach polskich” (1999-2002). W 1997 roku zorganizowała w Koninkach ogólnopolską konferencję naukową, której głównym tematem był nowy kierunek badań na świecie, czyli kompleksowe opisy bibliotek w utworach literackich.

Prof. dr hab. Krystyna Bednarska-Ruszaj została wyróżniona licznymi odznaczeniami, m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1990) i Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1997). Jej prace często nagradzały władze uczelniane i ministerialne. Otrzymała np. nagrodę zespołową Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za skrypt „Podstawy bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Wybór tekstów”. Odebrała także Nagrodę Rektora UJ za książki „Od Homera do Jana Jakuba Rousseau. W kręgu lektur profesorów krakowskich okresu Oświecenia” oraz „Uczyć – bawić – wychowywać. Książka i jej funkcja społeczna w Polsce w okresie Oświecenia”. Z kolei w 1996 roku Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich przyznało jej cenioną w środowisku pracowników książki nagrodę naukową im. Adama Łysakowskiego za wydaną w Niemczech książkę „Das polnische Buchwesen. Bibliographische Einführung”.

Książki były niezwykle ważne zarówno w jej życiu zawodowym, jak i prywatnym. Poza tym uwielbiała podróże i wycieczki krajoznawcze wraz z rodziną i przyjaciółmi: w okolice Piwnicznej i rzeki Poprad, do Kamionki Małej w powiecie limanowskim, do Szczawy, Sidziny, Bielska Białej – Szyndzielni i polskich Tatr. W okresie wakacyjnym wybierała najczęściej pojezierza Suwalskie i Augustowskie, miejscowości Giby i Płaska, a także jeździła nad Bałtyk do Świnoujścia lub Gdańska. W ramach zagranicznych rodzinnych wycieczek i wakacji odwiedziła ponadto m.in. Węgry, Niemcy, Grecję i Włochy. Wielokrotnie z sentymentem powracała wraz z mężem i synem do Biecza. Była kochającą żoną i mamą, a w 2002 roku doczekała się wnuka Wojciecha – jej dumy i „oczka w głowie”. Dedykowała mu w 2003 roku książkę „Biblioteki i książki w pamiętnikach polskich XVIII-XX w.”  Lubiła ogród i kwiaty, a zimą uwielbiała jeździć na nartach.

Już od początku lat 90-tych Krystyna Bednarska-Ruszaj zmagała się z poważnymi problemami zdrowotnymi, przeszła przeszczep wątroby. Mimo przeciwności losu była osobą pełną optymizmu, podziwianą za hart ducha, życzliwą i uśmiechniętą. Cechował ją wrodzony entuzjazm i radość życia, a w pracy ambicja, dokładność i skrupulatność. Nie afiszowała się ze swoimi sukcesami, była pomocna, kochała ludzi i w nich wierzyła. Dała się poznać jako kobieta z klasą, zawsze elegancka, subtelna i dyskretna, mająca autorytet wśród studentów i współpracowników. W ciężkich chwilach mogła liczyć na wsparcie rodziny i społeczności akademickiej UJ, która darzyła ją wielkim szacunkiem. 

Z powodu choroby przeszła na wcześniejszą emeryturę w 2007 roku. Ostatnie jej publikacje to książka wydana w 2006 roku pt. „Biblioteki w literaturze polskiej” oraz praca opublikowana w „Przeglądzie Bibliotecznym” w 2008 roku (data nadesłania maszynopisu to 5 lutego 2008). W 2007 roku na Uniwersytecie Wrocławskim przeprowadzono postępowanie w sprawie nadania jej tytułu naukowego profesora nauk humanistycznych. W styczniu 2008 roku Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów podjęła stosowną uchwałę. Recenzentami w przewodzie profesorskim w zakresie nauk humanistycznych byli profesorowie: Barbara Bieńkowska, Elżbieta Gondek, Hanna Tadeusiewicz, Janusz Tondel, Anna Zbikowska-Migoń, a przewodniczącym Komisji prof. dr hab. Krzysztof Migoń. Postanowieniem Prezydenta RP z 4 kwietnia 2008 roku Krystyna Bednarska-Ruszaj otrzymała tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych. Niestety, nie zdążyła go odebrać.

Krystyna Bednarska-Ruszaj zmarła 15 kwietnia 2008 roku w Krakowie w wieku 62 lat. Pochowana została sześć dni później na cmentarzu Prądnik Czerwony (Batowice). Liczne kondolencje nadesłano z całej Polski. Żegnało ją wiele osób, a ciepłe przemówienia podkreślające jej zasługi wygłosili: prof. dr hab. Michał du Vail, dziekan Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ, prof. dr hab. Krzysztof Migoń w imieniu środowiska wrocławskiego, dr hab. Maria Próchnicka, dyrektor Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ i ks. dr Jan Bednarczyk, dyrektor Biblioteki PAT w Krakowie. W nekrologu rodziny, jak i tablicy nagrobnej zamieszczono napis – „była przyjacielem życia, ludzi i książek”. Wręczenie nominacji profesorskich odbyło się 24 czerwca 2008 roku w Pałacu Prezydenckim w Warszawie. Dyplom z rąk prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego odebrał jej mąż Adam Ruszaj.

Grzegorz Augustowski

Informacje, zdjęcia i dokumenty z archiwum rodzinnego
P. Adama Ruszaja i P. Przemysława Ruszaja

Źródła: Maria Kocójowa „Z żałobnej  karty” – „Przegląd Biblioteczny” 2008 z. 2

Krzysztof Migoń – „Krystyna Bednarska-Ruszajowa” – „Roczniki Biblioteczne” 52, 2008

Andrzej Linert – „Profesor dr hab. Krystyna Bednarska-Ruszajowa”

„50 lat Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Wyspiańskiego
w Bieczu 1945-1995” – Biecz 1995