30 maja przypada 108. rocznica urodzin śp. prof. dr hab. Antoniego Bolesława Augustowskiego, pochodzącego z Biecza wybitnego nauczyciela akademickiego i geografa, profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Gdańskiego, a także członka Armii Krajowej (pseudonim “Biały Kruk”). Był jednym z najbardziej zasłużonych i cenionych postaci gdańskiej uczelni, wychowawcą licznego grona geografów, utalentowanym wykładowcą i kochającym młodzież pedagogiem. Wracał jednak do Biecza, gdy tylko miał ku temu okazję. Przyjeżdżał w rodzinne strony, by spotkać się z najbliższymi, nacieszyć się widokiem bieckich zabytków, znajomych uliczek, drogich sercu krajobrazów oraz pięknem otaczającej przyrody. W marcu 2021 roku minęła 35. rocznica jego śmierci.

Antoni Bolesław Augustowski (właściwie Antoni, ale używał imienia Bolesław) urodził się 30 maja 1913 roku w Bieczu. Był synem Bernarda Ludwika Augustowskiego i Tekli z domu Szarowicz. Miał liczne rodzeństwo: pięć sióstr (Annę, Józefę, Zofię, Danutę i Władysławę) oraz trzech braci (Tadeusza, Jana i Eugeniusza). Uczęszczał do Szkoły Powszechnej w Bieczu. Wyrastał w domu, w którym pielęgnowano tradycyjne wartości oraz szacunek do matki ziemi. Zasady moralne wpajali mu zacni rodzice, a umocnił je także Kościół. Młody Bolek pomagał ojcu, którego bardzo szanował, w ciężkiej pracy na roli. Tu zrodziły się już pierwsze zainteresowania naukowe geologią i geografią. Ponadto aktywnie działał w bieckim harcerstwie u boku Witolda Fuska – twórcy skautingu w naszym mieście, który również miał duży wpływ na ukształtowanie się jego osobowości. Naukę kontynuował w Państwowym Gimnazjum im. Marcina Kromera w Gorlicach, gdzie zdał maturę w 1934 roku. Trzy lata później ukończył Państwowe Pedagogium w Krakowie. W 1938 roku podjął pracę nauczyciela Szkoły Powszechnej w Pionkach pod Radomiem, którą przerwał wybuch II wojny światowej.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Bieczu, należał do Armii Krajowej i prowadził  tajne nauczanie. Był pomocnikiem Witolda Fuska, który zaczął organizować w naszym mieście ruch oporu. Znali się od wielu lat, gdyż oprócz tego, że łączyła ich działalność w harcerstwie, byli również sąsiadami. Ich relacja pomimo sporej różnicy wieku przekształciła się w przyjaźń i wzajemny szacunek. Bolesław Augustowski i Władysław Chrząszcz pod przewodnictwem Witolda Fuska utworzyli pierwszą komórkę konspiracji narodowej w powiecie.

Bolesław Augustowski został aresztowany przez Niemców (wraz z ponad 30 innymi mieszkańcami), ale wszystkich (z wyjątkiem Witolda Fuska) wypuszczono po trzech dniach śledztwa z braku konkretnych dowodów winy. Gestapo wtargnęło do rodzinnego domu Augustowskich również 9 października 1942 roku, ale tym razem uniknął on dekonspiracji przezornie nocując w stodole. Miał sporo szczęścia, gdyż nie zauważono jego marynarki z dokumentami, która wisiała tej nocy na poręczy krzesła. Zmuszony uciekać przed aresztowaniem wyjechał w kieleckie do Nowego Miasta nad Pilicą, gdzie mieszkał do końca okupacji, uczestnicząc w akcjach tamtejszej partyzantki pod przybranym nazwiskiem Antoni Bolesławski.

Po II wojnie światowej, w 1945 roku był przez sześć miesięcy nauczycielem w nowopowstałej w Bieczu filii Państwowego Gimnazjum i Liceum w Jaśle. Wkrótce wyjechał jednak do Poznania, gdzie do 1947 roku pracował w Muzeum Prehistorycznym. Jednocześnie studiował geografię na Uniwersytecie Poznańskim. Studia ukończył w 1948 roku, uzyskując tytuł magistra. W latach 1947-1955 był nauczycielem geografii w Miejskim Liceum Ogólnokształcącym we Wschowie.

Jego żoną była Kazimiera z domu Bindera, którą poślubił w 1948 roku w Poznaniu. Tworzyli bardzo kochające się małżeństwo. Dzielili wspólne pasje i zainteresowania. Żona również działała na polu naukowym, rozwijała swoją karierę i została doktorem nauk geograficznych. Nie mieli dzieci.

W 1955 roku Bolesław Augustowski przeniósł się do Gdańska i z tym miastem związał się do końca życia. Podjął pracę naukowo-dydaktyczną na Wydziale Geografii Wyższej Szkoły Pedagogicznej, przekształconej w 1970 roku na Uniwersytet Gdański. W latach 1955-1966 opiekował się Studenckim Kołem Naukowym Geografów. Stopniowo uzyskiwał kolejne ważne stanowiska: adiunkta, zastępcy profesora, starszego wykładowcy, docenta etatowego, prodziekana, a w roku akademickim 1968/1969 dziekana Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi. Był również kierownikiem (do roku 1970) Zakładu Geomorfologii w Katedrze Geografii Fizycznej na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku. Współorganizował nowopowstałą Katedrę Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu Uniwersytetu Gdańskiego. Od 1970 roku był kierownikiem Zakładu Geografii Fizycznej w Instytucie Geografii na UG.

Jego kariera naukowa wspaniale się rozwijała. W 1958 roku uzyskał stopień doktora na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Obronił rozprawę doktorską pt. „Zarys geomorfologii zachodniej części Międzyrzecza Barycko-Obrzańskiego z uwzględnieniem strefy kontaktowej ostatnich zlodowaceń”. W 1966 roku Rada Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przyznała mu stopień doktora habilitowanego za pracę pt. „Rozwój form systemu odwodnienia późnoglacjalnego na Pobrzeżu Kaszubskim”. Podczas uzyskiwania stopnia doktora, a także doktora habilitowanego jego promotorem był znany profesor August Zierhoffer. Z kolei 9 października 1975 roku Rada Państwa w uznaniu działalności naukowej, dydaktycznej i społecznej nadała Bolesławowi Augustowskiemu tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego.

Aktywnie uczestniczył także w działalności gdańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Geograficznego, któremu przewodniczył w latach 1963-1969. Natomiast od 1971 do 1985 roku sprawował funkcję przewodniczącego Wydziału III Nauk Matematyczno-Przyrodniczych Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, a następnie (1975-1985) Wydziału V Nauk o Ziemi.

Profesor Augustowski to autor około 60 prac naukowych i podręczników, w tym kilku cennych monografii regionalnych. Wykształcił ponad dwustu magistrów geografii i dwóch doktorów nauk geograficznych. Specjalizował się w pracach z geomorfologii glacjalnej obszarów pojeziernych, m.in. wydał monografię „Pomorze” (1977), podręcznik „Lądy i oceany” (1964, 1974) oraz skrypty „Europa i Azja” (1962) i „Środowisko geograficzne województwa gdańskiego w zarysie” (1968). Był inicjatorem i redaktorem monografii dotyczących zagadnień geograficznych, geologicznych, historycznych i etnograficznych: „Żuławy Wiślane” (1976), „Pojezierze Kaszubskie” (1979), „Dolina Dolnej Wisły” (1982), „Pobrzeże Pomorskie” (1984) i „Bałtyk Południowy” (1987). Był również redaktorem „Zeszytów Geograficznych” WSP, a po połączeniu WSP z Uniwersytetem Gdańskim, współredaktorem „Zeszytów Naukowych” UG (seria Geografia).

W 1972 roku uhonorowano go odznaką „Zasłużony Ziemi Gdańskiej”. Otrzymał także wiele nagród państwowych, m.in. Medal Komisji Edukacji Narodowej za znaczący dorobek na polu nauki. Od 1983 roku przebywał na emeryturze, a w ostatnich kilku latach zmagał się z ciężką chorobą. Dopóki pozwalało mu na to zdrowie, to powracał do rodzinnego miasta każdego roku podczas wakacji, po raz ostatni dwa lata przed śmiercią.

Bolesław Augustowski zmarł 17 marca 1986 roku w Gdańsku w wieku niespełna 73 lat. Został pochowany zgodnie ze swoim życzeniem na cmentarzu komunalnym w rodzinnym Bieczu. Piękną przemowę nad grobem przyjaciela wygłosił profesor Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu, także bieczanin, prof. dr hab. Roman Kaleta, który podkreślił w niej jego liczne zalety charakteru i przybliżył naukowe osiągnięcia. Przypomniał również, że Bolesław Augustowski był pierwszym od niepamiętnych czasów wywodzącym się z Biecza profesorem Uniwersytetu.

Grzegorz Augustowski

Zdjęcia z archiwum rodzinnego

P. Anny Guzik i P. Zygmunta Augustowskiego 

Źródła: „70 lat gdańskiego ośrodka geograficznego”

pod redakcją Jana A. Wendta (2016)

Przemówienie nad grobem prof. dr hab. Bolesława Augustowskiego – „Terra Biecensis” nr 3/2000

Internet

 

Skip to content